Powszechną praktyką jest, że osoby przedsiębiorcze nie poprzestają na jednym etacie. Często łączą go z umową cywilnoprawną, wykonują na raz kilka zleceń albo jedno dzieło po drugim. Gdy występują zbiegi tytułów do ubezpieczeń, przepisy rozstrzygają kiedy składki są obowiązkowe a kiedy dobrowolne.

Zasady opłacania składek od umów cywilnoprawnych zależą przede wszystkim od tego z kim umowy są zawierane. Jeśli z własnym pracodawcą to od takiej umowy - zlecenia lub innej o świadczenie usług, czy o dzieło zawsze trzeba opłacać wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) i zdrowotne. Takiego zleceniobiorcę czy przyjmującego zamówienie na wykonanie dzieła przepisy ubezpieczeniowe uznają za pracownika. Zatem pracodawca w takiej sytuacji musi zsumować przychód z obu umów i naliczyć składki.

Przeanalizujmy przepisy ustawy: zgodnie z art. 8, ust. 2a ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych za pracownika, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z Kodeksem cywilnym, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Natomiast art. 18 ust. 1a w/w ustawy w przypadku ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej, stanowi, że w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe uwzględnia się również przychód z tytułu umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z Kodeksem cywilnym, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło.

Powyższe przepisy są zasadniczą podstawą tez Sądu Najwyższego, który uznał, że płatnikiem składek od umowy o dzieło zawartej przez pracownika z podmiotem trzecim jest w dalszym ciągu pracodawca, a nie podmiot trzeci, o ile efekty pracy są w dyspozycji pracodawcy.

Interpretacja SN zakłada, że na gruncie ustawy systemowej jej przepisy wprowadzają bardzo szerokie rozumienie pojęcia „pracownik”. W konsekwencji - pomimo że pracodawca nie jest stroną umowy o dzieło - ma w związku z jej realizacją obowiązki w zakresie obowiązkowych ubezpieczeń pracowniczych. Taka sytuacja następuje, gdy pracownik wykonuje na podstawie umowy o dzieło lub zlecenia pracę na rzecz pracodawcy. A właśnie tak było w sprawach ocenionych przez Sąd Najwyższy w:

• uchwale Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r. (sygn. akt II UZP 6/09) oraz
• wyroku z 22 lutego 2010 r. (sygn. akt I UK 259/09).

Należy zatem pamiętać, iż zasady podlegania ubezpieczeniom stosuje się również w przypadku, gdy umowa cywilnoprawna zawierana jest z zupełnie innym podmiotem niż pracodawca, ale jest wykonywana na jego rzecz. Zgodnie z orzecznictwem płatnikiem składek w stosunku do osób wykonujących umowy cywilnoprawne jest w takiej sytuacji pracodawca. Nie opłaca ich zatem osoba trzecia, z którą zawarto umowę zlecenia czy o dzieło ale podmiot, na rzecz którego praca jest faktycznie świadczona. Podpisujący taką umowę musi mieć świadomość tego, że nie będzie ubezpieczony jak „zwykły” zleceniobiorca ale jak pracownik.