Zatrudnienie niani na podstawie umowy uaktywniającej, czyli umowy zlecenia z osobą fizyczną sprawującą opiekę nad dziećmi, jest proste i korzystne finansowo zarówno dla rodziców, jak i opiekunki. Taką umowę można zawrzeć w przypadku, gdy dziecko, którym niania będzie się opiekować, ma od 20 tygodni do 3 lat (ewentualnie do 4 lat, jeżeli nie ma możliwości zapewnienia dziecku opieki przedszkolnej). Nianią nie może być żaden z rodziców, ani osoba niepełnoletnia. Może natomiast być to babcia, dziadek lub inna osoba spokrewniona. Rodzice dziecka muszą być zatrudnieni na podstawie umowy o pracę lub świadczyć usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy agencyjnej, umowy zlecenia), prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą lub działalność rolniczą.

Umowa uaktywniająca powinna zawierać co najmniej strony umowy, cel i przedmiot umowy, czas i miejsce sprawowania opieki, liczbę dzieci powierzonych opiece, obowiązki niani, wysokość wynagrodzenia, sposób i termin jego wypłaty. Powinna określać czas na jaki umowa została zawarta i warunki oraz sposób zmiany, a także rozwiązania umowy. Rodzic musi zgłosić fakt zawarcia umowy w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, zgłaszając siebie jako płatnika składek (formularz ZUS ZFA) oraz opiekunkę jako osobę ubezpieczoną. Jeżeli niania nie posiada innego tytułu do ubezpieczeń podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowemu oraz ubezpieczeniu wypadkowemu. Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne.

Zobacz również: Kto posiada prawo do odliczenia ulgi prorodzinnej

W bardzo interesujący sposób uregulowana została sprawa finansowania płatności składek ZUS. Oficjalnym płatnikiem składek jest jeden z rodziców dziecka, ale w praktyce składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe niań finansuje budżet państwa. Taki sposób rozliczania dotyczy przypadków, w których podstawa wymiaru składek jest nie wyższa niż minimalne wynagrodzenie. Składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe niani, od podstawy wymiaru składek stanowiącej kwotę nadwyżki ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia są współfinansowane przez nianię i rodzica. Składkę na ubezpieczenie wypadkowe finansuje w całości rodzic. Natomiast składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe niani, w każdym przypadku, bez względu na to czy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przekracza kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę czy nie, finansuje w całości z własnych środków niania, a opłaca do ZUS rodzic. Rodzic potrąca tę składkę z pensji i odprowadza do ZUS. Oczywiście niania obowiązkowo podlega także ubezpieczeniu zdrowotnemu, a składkę tę finansuje budżet państwa.

Rodzic, który podpisał umowę uaktywniającą z nianią, musi do 15. dnia następnego miesiąca dostarczyć do ZUS dokumenty rozliczeniowe. Nie ma potrzeby comiesięcznego składania dokumentów rozliczeniowych za nianię. Wystarczy złożyć komplet dokumentów za jeden pełny miesiąc. Dopiero gdy wynagrodzenie niani zmieni się, rodzic zobowiązany jest do ponownego złożenia rozliczenia.